น้ำหนักที่ลดลง ทรวดทรงที่กลับคืนมา เป็นสิ่งที่พึงปรารถนาของคุณแม่ส่วนใหญ่ สูติแพทย์แนะนำว่า การออกกำลังกายหลังคลอดบุตร ควรจะรอจนกระทั่ง 6 อาทิตย์ หรือหลังจากที่ได้ไปตรวจภายในหลังคลอดแล้ว แต่คุณสามารถออกกำลังกายได้ด้วยตัวของคุณเอง โดยเริ่มต้นก่อน 6 อาทิตย์ แต่การวิธีการออกกำลังนั้น จะเป็นเพียงการออกกำลังกายเบาๆ ตามที่ร่างกายคุณรับได้ค่ะ
ออกกำลังกายหลังคลอด |
จะเริ่มอย่างไรดี
หญิงที่ตั้งครรภ์นั้น เส้นเอ็นและข้อต่อของร่างกายจะมีความยืดหยุ่นมากกว่าปกติ ภาวะเหล่านี้จะกลับคืนมาเป็นปกติ เมื่อเวลาผ่านไปประมาณ 5 เดือน หลังคลอด การออกกำลังกายจึงควรเริ่มต้นด้วย การยืดกล้ามเนื้อและเส้นเอ็น แต่เพียงเบาๆค่ะ
วิธีการออกกำลังกายนั้น แบ่งตามช่วงเวลา เป็น 2 ช่วงด้วยกัน คือ การออกกำลังกาย 1-4 อาทิตย์แรกหลังคลอดบุตร และ หลัง 4 อาทิตย์ ขึ้นไป
ข้อพึงระวัง
ถ้าคุณเป็นคนที่ออกกำลังกายสม่ำเสมอตอนตั้งครรภ์ จนถึงก่อนคลอด คุณสามารถเริ่มออกกำลังกายได้เร็วกว่า คนที่ไม่ค่อยได้ออกกำลังกาย หรือ หยุดออกกำลังกายเมื่อตั้งครรภ์ ถ้าเป็นกรณีหลังคุณคงต้องค่อยๆเริ่มช้ากว่าปกติ และคุณไม่ควรออกกำลังกายที่มีการใช้กล้ามเนื้อหน้าท้องในช่วง 1 เดือนแรก เนื่องจากกล้ามเนื้อหน้าท้องที่ยืดขยายออกยังไม่กลับเข้ามาสู่ที่ปกติ เรามีวิธีการดูง่ายๆค่ะ ว่ากล้ามเนื้อคุณกลับเข้าสู่ที่ปกติหรือยัง ดังนี้
ให้คุณนอนหงายราบกับพื้นและ งอเข่า
ให้วางนิ้วมือข้างซ้ายของคุณบนหน้าท้อง เหนือสะดือเล็กน้อย
หายใจเข้า และให้ออกแรงผงกหัว และยกไหล่ ให้พ้นพื้น และเดียวกันให้ยกมือขวาไปแตะหัวเข่า การทำเช่นนี้จะเป็นการออกแรงให้กล้ามเนื้อหน้าท้องหดตัว คุณจะรู้สึกว่ามีช่องว่าง ระหว่างกล้ามเนื้อหน้าท้องทั้ง 2 ข้าง ถ้าช่องว่าง มีความกว้าง มากกว่า 3 นิ้วมือ คุณยังไม่ควรออกกำลังกายหน้าท้อง ให้คุณออกกำลังกาย ท่าอื่นไปก่อน คุณจะเริ่มออกกำลังกายหน้าท้องได้เมื่อช่องว่างเหลือ 1 หรือ 2 นิ้วมือ
ไม่ควรออกกำลังในท่าที่ทำให้เต้านมได้รับการกระทบกระเทือน หรือเจ็บ
ควรออกกำลังกายหลังจากที่คุณได้ให้นมบุตรเสร็จเรียบร้อยแล้ว เนื่องจากเต้านมของคุณจะไม่คัดจนเกินไป และมีการวิจัยพบว่า การให้นมบุตรทันทีหลังจากการออกกำลังกายอย่างหักโหม จะทำให้ทารกดูดนมน้อยลง และ ปริมาณสารอาหารบางชนิดที่จะเสริมภูมิคุ้มกัน (Immunoglobulin A) จะลดลงใน 1 ชั่วโมงแรกหลังการออกกำลังกาย
มีอาการอะไรไหมที่จะเป็นตัวบอกว่า ออกกำลังกายมากเกินไป
การออกกำลังกายหักโหมเกินไปใน 1 เดือน แรกหลังคลอดบุตร อาจจะทำให้น้ำคาวปลา ออกเพิ่มขึ้น หรือ มีสีแดง มีเลือดปนมากขึ้น ถ้ามีอาการเหล่านี้คุณควรลดการออกกำลังกายลง ถ้าหลังจากลดการออกกำลังกายแล้ว น้ำคาวปลายังออกมากอยู่ หรือ จากที่เคยหยุดแล้วมากออกใหม่ คุณควรปรึกษาสูติแพทย์ค่ะ
ในกรณีที่คุณคลอดบุตรด้วยการผ่าตัดหน้าท้อง คุณควรรอให้แผลหายเสีย
การออกกำลังกายสำหรับคุณแม่ที่หลังคลอดใน 1-4 อาทิตย์แรก
1. เดินช้าๆ การเดินเป็นการออกกำลังกายที่ดีมากสำหรับคุณแม่หลังคลอดค่ะ ทำให้เลือดไหลหมุนเวียนทั่วร่างกาย ป้องกันเลือดในเส้นเลือดดำที่ขาอุดตัน และสำหรับคุณแม่ที่มีอาการมือและเท้าบวมจากการตั้งครรภ์ การเดินจะช่วยให้อาการบวมกลับมาเป็นปกติเร็วขึ้นค่ะ การเดินควรเริ่มเดินช้าๆและสั้นๆก่อน โดยเริ่มครั้งแรกประมาณ 5 นาที เดิน 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์
2. ดันพื้น การดันพื้นจะทำให้กล้ามเนื้อบริเวณหน้าอก และหัวไหล่แข็งแรง และมีผลดีทำให้คุณมีแรงอุ้มเจ้าตัวน้อยได้ดียิ่งขึ้นด้วยค่ะ
คุกเข่าหันหน้าลงกับพื้น (เหมือนท่าคลาน) ให้วางมือฝ่ามือทั้งสองห่างกันกว่าระยะห่างระหว่างหัวไหล่ทั้งสองข้างเล็กน้อย หัวเข่าอยู่ในระดับเดียวกับสะโพก
เกร็งหน้าท้องแล้วค่อยๆงอข้อศอกลง เมื่องอข้อศอกได้ประมาณ 90 องศา ให้ดันข้อศอกกลับขึ้นไป
ทำประมาณ 8-10 ครั้ง และทำซ้ำ 3 รอบ
3. บริหารต้นคอ และหัวไหล่
นอนหงายราบในท่างอเข่ากับพื้น ชูมือขึ้นเหนือศีรษะ
หายใจเข้าลึก และหายใจออก ขณะที่หายใจออกให้เกร็งหน้าท้อง แล้วยกศีรษะและหัวไหล่ให้พ้นจากพื้น โดยที่พยายามให้แผ่นหลังราบติดกับพื้นอยู่
นับ 1-3 จากนั้นให้ค่อยๆคลายกล้ามเนื้อวางศีรษะลงช้าๆ
ทำประมาณ 8-10 ครั้ง
4. บริหารกล้ามเนื้อบริเวณเชิงกราน
กล้ามเนื้อเชิงกรานมีหลายส่วน แต่ที่จะกล่าวถึงนี้คือ กล้ามเนื้อบริเวณรอบๆช่องคลอดและทวารหนัก เนื่องจากคุณแม่หลังคลอด (คนที่คลอดทางธรรมชาติ) จะมีแผล บวม บริเวณอวัยวะเพศ การออกกำลังกายในท่านี้ จะช่วยทำให้ระบบไหลเวียนโลหิตดีขึ้น ให้ทำให้อาการหายกลับสู่สภาวะปกติเร็วขึ้น และเป็นการป้องกันอาการการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ด้วย
นอนหงายราบในท่างอเข่ากับพื้น
เกร็งกล้ามเนื้อบริเวณรอบๆช่องคลอด เหมือนกับเวลาที่คุณกลั่นปัสสาวะ
เกร็งค้างไว้ นับ 1-4 จากนั้นคลายกล้ามเนื้อ ทำประมาณ 10 ครั้ง และทำซ้ำ 3 ครั้ง ถ้าเป็นไปได้ ให้ทำเช้า กลางวัน เย็น ค่ะ
5. บริหารกล้ามเนื้อสะโพก
นอนหงายราบในท่างอเข่ากับพื้น
หายใจเข้าลึกๆ หายใจออกแล้วออกแรงยกก้นขึ้น ให้มีความรู้สึกเหมือนกันว่า ยกก้นกบให้พ้นจากพื้น ขณะยกก้นให้เกร็งกล้ามเนื้อบริเวณแก้มก้นทั้งสองข้าง
หลังจากนั้นให้ค่อยๆคลายกล้ามเนื้อแล้ววางก้นลง ทำซ้ำ 10 ครั้ง
ข้อควรจำ สำหรับคุณแม่ที่อยากให้รูปร่างเข้ารูปทรง เหมือนกับก่อนตั้งครรภ์ ต้องใจเย็นๆค่ะ ค่อยๆทำ อย่างหักโหม ถ้าคุณรู้สึกว่าร่างกายแข็งแรงขึ้น อาจจะเพิ่มปริมาณการออกกำลังกาย โดยการเพิ่มจำนวนครั้งขึ้น
หลังจากที่คุณได้ผ่านการออกกำลังกายในช่วง 4 อาทิตย์แรกมาแล้ว คราวนี้ก็ถึงการออกกำลังกายที่ต้องออกแรงขึ้นเล็กน้อยนะคะ อุปกรณ์ที่ต้องใช้ประกอบการออกกำลังกาย คือ ดัมเบล (dumbell) หรือ ลูกตุ้มน้ำหนัก สำหรับออกกำลังกาย ในขนาด 3 ปอนด์ จำนวน 1 คู่ สำหรับคุณแม่ที่ไม่มีลูกตุ้มน้ำหนัก เราสามารถประดิษฐ์เองได้ โดยการใช้ถุงทราย โดยใส่ทรายให้มีน้ำหนัก ประมาณ 1 ถึง 1.5 กิโลกรัม หรือ ใส่ตามน้ำหนักที่ต้องการ อุปกรณ์ที่ต้องใช้อีกชิ้น คือ ผ้าขนหนูเช็ดตัวผืนใหญ่
การออกกำลังกายหลังคลอดบุตร 4 อาทิตย์ขึ้นไป
คุณควรเริ่มอบอุ่นร่างกายก่อน (warm up) โดยการเดินเร็วๆประมาณ 5 นาที แล้วยืดกล้ามเนื้อแขนและขา บริหารหัวไหล่ และหัวเข่าโดยการแกว่งแขน และเตะขาไปมา และออกกำลังกายในท่าการออกกำลังกายใน 4 อาทิตย์แรกหลังคลอด
1.บริหารกล้ามเนื้อหน้าท้อง
- นอนหงายราบกับพื้นในท่างอเข่า ให้ฝ่าเท้าทั้งสองข้างแนบกับพื้น
- หายใจเข้าลึกๆ หายใจออกช้าๆ พร้อมทั้งเกร็งกล้ามเนื้อหน้าท้องและเหยียดขาตรงออกไปช้าๆ พยายามให้หลังราบติดพื้นโดยการเกร็งกล้ามเนื้อหน้าท้อง ขณะเหยียดขาพยายามไม่ให้เท้าแตะพื้น
- เมื่อยืดไปได้พอสมควร คุณจะรู้สึกว่ากล้ามเนื้อหลังตึง ให้ค่อยๆงอขากลับเข้าสู่ท่าเดิม
- ทำประมาณ 10 ครั้ง ช้าๆ
- พยายามใช้กล้ามเนื้อหน้าท้องดันให้หลังแนบติดพื้น ทุกครั้งที่เหยียดขาออกไป เมื่อกล้ามเนื้อท้องคุณแข็งแรกขึ้น คุณจะสังเกตได้ว่าคุณสามารถเหยียดขาออกไปได้มากขึ้น
2.บริหารกล้ามเนื้อขาและสะโพกด้านข้าง
- นอนตะแคงราบกับพื้นในท่าเหยียดขา ด้านใดก็ได้
- ยกขาข้างที่อยู่ด้านบนขึ้นช้าๆ ทางด้านข้าง พยายามเหยียดขาให้ตรงตลอดการยก เมื่อยกขึ้นมาได้ประมาณ 70 องศา หรือเมื่อเริ่มรู้สึกว่ากล้ามเนื้อต้นขาตึง ให้ค่อยๆวางขาลงช้าๆ
- ทำประมาณ 10 ครั้ง ทำซ้ำ 3 รอบ
3.บริหารกล้ามเนื้อต้นแขนด้านหน้า
- ให้คุณนั่งกับเก้าอี้ โดยนั่งให้หลังตรง ฝ่าเท้าทั้งสองข้านาบกับพื้น
- ถือลูกตุ้มน้ำหนัก หรือ ถึงทรายในมือทั้งสองข้าง
-โน้มตัวงอตัวลง ให้หน้าอกแนบกับต้นขา โดยปล่อยให้แขนทั้งสองสองเหยียดตรงทางด้านข้าง
ออกแรงงอข้อศอก ยกลูกตุ้มน้ำหนักขึ้นมาทางด้านหน้า ทำประมาณ 10 ครั้ง ทำซ้ำ 3 รอบ
- ข้อควรระวัง คุณไม่ควรใช้น้ำหนักมากเกินไป การทำซ้ำหลายๆครั้ง โดยใช้น้ำหนักน้อยๆดีกว่าการทำน้อยครั้งแต่ใช้น้ำหนักมาก เพราะการใช้น้ำหนักที่มากเกินไป อาจจะทำให้กล้ามเนื้อบอบช้ำ และปวดแขนได้
- เมื่อคุณออกกำลังกายท่านี้ได้อย่างชำนาญแล้ว อาจจะไม่ต้องโน้มตัวลงข้างหน้า แต่ให้นั่งหลังตรงบนเก้าอี้และยกลูกตุ้มน้ำหนัก โดยงอข้อศอกให้ขนานกับด้านข้างของลำตัว
4.บริหารกล้ามเนื้อไหล่ด้านข้าง
- นั่งหลังตรงกับเก้าอี้ โดยให้ฝ่าเท้าทั้งสองข้างวางแนบกับพื้น ถือลูกตุ้มน้ำหนักในมือทั้งสองข้าง
- หายใจเข้าพร้อมทั้งออกแรงกล้ามเนื้อหัวไหล่ ยกลูกตุ้มน้ำหนักขึ้นทางด้านข้างลำตัว จนถึงระดับหัวไหล่
- ค่อยๆคลายกล้ามเนื้อและลดระดับแขนทั้งสองข้างลงช้าๆ พร้อมทั้งหายใจออก
- ทำประมาณ 10 ครั้ง และทำซ้ำ 3 รอบ
5. บริหารกล้ามเนื้อหัวไหล่ด้านบน
- นั่งหลังตรงกับเก้าอี้ โดยให้ฝ่าเท้าทั้งสองข้างวางแนบกับพื้น จับปลายทั้งสองข้างของผ้าเช็ดตัว แล้วยกขึ้นเหนือศีรษะให้แขนเหยียดตรง
- งอข้อศอกลงช้าๆ ลดระดับผ้าเช็ดตัวลงมาถึงระดับปลายคาง และยกขึ้นไปใหม่ ทำประมาณ 10 ครั้ง และทำซ้ำ 3 รอบ
ออกกำลังกายหลังคลอด |
การออกกำลังกายนั้น ไม่ต้องอาศัยเวลามาก เพียงแค่คุณใช้เวลาประมาณ 10 นาที ในการออกกำลังกายช่วยสั้นๆ ขณะที่มีคนคอยดูลูกแทนให้ หรือ เมื่อคุณพ่อกลับมาจากที่ทำงาน แล้วช่วยดูลูก การออกกำลังกายในช่วงเวลาสั้นๆ ยังดีกว่าไม่ได้ทำอะไรเลย จริงไหมค่ะ
CRข้อมูลจาก :
ศูนย์สุขภาพสำหรับประชาชน
โรงพยาบาลพลพหลพายุหเสนา